HET WEER, NADER VERKLAARD
de (oudere) verhalen zijn soms niet meer helemaal up to
date, onze excusses daarvoor, red.

Ozongat door de jaren heen

Jaarlijks vormt zich in de lente boven de Zuidpool
(bij ons is het dan herfst) een ozongat. Het ontstaat in
september, als de winter op de Zuidpool ten einde
loopt, en verdwijnt weer begin december. In het ozon-
gat is zeker de helft van de ozon uit de ozonlaag, voor-
namelijk tussen 10 en 40 kilometer hoogte, afgebroken
door menselijke invloeden. De omvang van het gat in
de ozonlaag kan tegenwoordig goed voorspeld worden.
Uit satellietwaarnemingen bleek dat de vorming van het
ozongat in 2012 sterke gelijkenissen vertoonde met
twee jaar daarvoor. In 2010 bedekte het ozongat door
ongebruikelijke weersomstandigheden een kleinere om-
vang van gemiddeld 22.2 miljoen vierkante kilometer.
In 2011 was sprake van een gemiddeld ozongat, in om-
vang en diepte vergelijkbaar met de laatste jaren maar
het hield lang stand. Het tekort aan ozon ontstaat door
een combinatie van factoren. In de eerste plaats wordt
de lucht verontreinigd met verbindingen van chloor.
Deze worden gevormd bij de afbraak van chloorfluor-
koolwaterstoffen, die bekend staan als CFK's.
Ook moet de temperatuur op 20 kilometer hoogte zo
laag zijn dat er wolken kunnen ontstaan. In de pool-
winter zakt de temperatuur op die hoogte in de atmos-
feer tot onder -85 graden. In de derde plaats is er zon-
licht nodig om ozon af te breken en tenslotte moet er
geen verse lucht (met ozon) worden aangevoerd.

Dat laatste gebeurt doordat de lucht boven de pool
veel kouder is dan in de gematigde breedten en zich
een min of meer afgesloten vat met koude lucht vormt.
Rond half september is op de Zuidpool aan alle voor-
waarden voldaan en wordt het ozon met 2 tot 3 procent
per dag afgebroken. Uiteindelijk is de ozonlaag voor
60 procent afgebroken tot half oktober, wanneer de zon
boven de Zuidpool weer hoog genoeg aan de hemel
staat om de ozonlaag op te warmen. In november is de
ozonlaag nog warmer en stroomt er verse ozonrijke
lucht naar het gebied van de Zuidpool. Begin december
is er geen sprake meer van een ozongat en het duurt
dan tot september voor de afbraak opnieuw begint.
De temperatuur in de ozonlaag boven de Zuidpool is in
het voorjaar nu ongeveer 10 graden lager is dan in de
jaren zestig. Het ozongat is de schuldige: ozon speelt
een belangrijke rol in de opwarming van de lucht op
grote hoogte. Door het tekort aan ozon blijft die op-
warming dus achter. Het mes snijdt aan twee kanten
want de lage temperatuur zorgt er ook voor dat het
ozongat langer kan blijven bestaan. Het gat in de ozon-
laag is rond 1983 ontstaan en daarna gegroeid tot en
met 1992. Daarna bleef het een aantal jaren ongeveer
even groot. In het jaar 2000 was het echter groter. Het
grootste ozongat vond plaats op 29 september 2000
met een omvang van 29.9 miljoen vierkante kilometer.

Opmerkelijk was ook het ozongat in 2002 toen het zich
eind september in twee delen splitste, veel eerder dan
de jaren daarvoor. Gemiddeld over een maand werd
de grootste omvang van het ozongat bereikt tussen
7 september en 13 oktober 2006 met 26.2 miljoen vier-
kante kilometer. De laatste jaren was de ozonafbraak
iets minder groot. Nu CFK's amper nog gebruikt
worden en de hoeveelheid in de atmosfeer langzaam
afneemt zal de ozonlaag zich de komende jaren lang-
zaam herstellen. De ozonlaag vertoont echter nog altijd
geen overduidelijk signaal van herstel, al zijn er wel
steeds meer aanwijzingen die daarop wijzen.
De afname in de hoeveelheid ozonafbrekende stoffen
is echter nog gering. Daarnaast vertoont de ozonlaag
natuurlijke variaties van jaar op jaar waardoor een even-
tueel begin van herstel nog niet opvalt. Tenslotte wordt
het herstel mogelijk vertraagd door de klimaatverande-
ring als gevolg van het versterkte broeikaseffect.
Een volledig herstel van de ozonlaag wordt in de 2de
helft van deze eeuw verwacht.