Elfstedentochten door de jaren heen
Op 2 januari 1909 werd de eerste officieel georganiseerde Elfstedentocht gereden.
De schaatssport is veel ouder. Er werd op 19 december 1676 in Noord-Holland een
Twaalfstedentocht gereden. Claes Arisz Caescooper uit Koog aan de Zaan schrijft in zijn
dagboek dat hij een schaatstocht langs twaalf steden in Noord-Holland volbracht.
Caescooper hield zestig jaar lang een notitieboek met gegevens van weer, hoogwater en ijs op
de Zaan. Uit historische bronnen blijkt dat het meer dan eens gebeurd is dat liefhebbers op een
winterdag langs elf Friesche steden schaatsten, onder meer in 1809, 1848, 1868 en 1891.
In de 'barre winter van negentig', zoals schrijver Herman de Man die laatste winter noemde,
hebben honderden schaatsers de Elfstedentocht op eigen initiatief volbracht. Toen is het idee
geboren voor een georganiseerde tocht. Begin januari 1909 was het zover. Op 15 januari 1909 is
de Vereniging de Friesche Elf Steden opgericht. De Elfstedentocht heeft inmiddels vijftien keer
plaatsgevonden, het laatst op 4 januari 1997. In de zachte winters in de 21e eeuw was er amper
natuurijs. De opwarming heeft de kans op ijsvorming al gereduceerd en de komende jaren wordt
het er niet beter op. Volgens de klimaatscenario's van het KNMI ligt de wintertemperatuur rond
het midden van de eeuw nog eens zo'n 1 tot 2 graden hoger.
Toch is er voor schaatsers een lichtpuntje. Hoewel de kans op kou in de winter kleiner wordt
blijft ons klimaat ook uitschieters naar beneden houden. Een koudegolf of een ijswinter zoals we
in jaren niet hebben meegemaakt is nog altijd mogelijk. Of er dan weer een Elfstedentocht komt,
hangt af van tal van factoren, zoals de enorme publieke belangstelling en de veiligheid.
Gunstig is dat de weerberichten waar het Bestuur de beslissing op baseert nauwkeuriger zijn
geworden, wat het aantal twijfelgevallen reduceert. Spelbreker blijft echter het warmere klimaat.
Onderzoekers hebben aan de hand van de verwachte temperatuurstijging berekend hoe vaak de
Elfstedentocht in deze eeuw nog zou kunnen plaatsvinden. Volgens berekeningen en afhankelijk
van de opwarming zou deze eeuw nog vier tot tien Elfstedentochten opleveren, een kans van
vier tot tien procent. Afgezien van alle organisatorische factoren en wakken kan de tocht alleen
georganiseerd worden als de ijsdikte over de hele route minstens 15 cm. is.
|
de dag: |
de winnaar(s)
(m/v): |
de tijden: |
|
| 1ste | Zaterdag 2 januari
1909 Het weer: dooi Het ijs: zacht en nat |
Minne Hoekstra | 13 uur en 50 min. |
| 2de | Woensdag
7 februari 1912 Het weer: temperaturen boven nul Het ijs: zacht |
Coen de Koning | 11 uur en 40 min. |
| 3de | Zaterdag 27 januari
1917 Het weer: lichte vorst Het ijs: oneffen, slecht |
Coen de Koning | 9 uur en 53 min. |
| 4de | Dinsdag 12 februari
1929 Het weer: strenge kou Het ijs: matig |
Karst Leemburg | 11 uur en 9 min. |
| 5de |
Zaterdag 16 december 1933 Het weer: vorst / windstil Het ijs: goed |
Abe de Vries Sipke Castelein |
9 uur en 5 min. d.z.t. |
| 6de | Dinsdag
30 januari 1940 Het weer: strenge vorst Het ijs: besneeuwd, matig |
Auke Adema Sjouke westra Dirk van der Duim Cor Jongert Piet Keijzer Sjoerdtsje Faber |
11 uur en 30 min. d.z.t. d.z.t. d.z.t. d.z.t. onbekend |
| 7de | Donderdag 6 februari 1941 | Auke Adema | 9 uur en 19 min. |
| Het weer: net boven nul | Wopkje Kooistra | onbekend | |
| Het ijs: behoorlijk | |||
| 8ste | Donderdag
22 januari 1942 Het weer: vorst en windstil Het ijs: hard en glad |
Sietze de Groot | 8 uur en 44 min. |
| 9de | Zaterdag
8 februari 1947 Het weer: bar Het ijs: op veel plaatsen slecht |
Jan van der Hoorn | 10 uur en 50 min. |
| 10de |
Woensdag
3 februari 1954 Het weer: lichte vorst Het ijs: ideaal |
Jeen van den Berg | 7 uur en 35 min. |
| 11de | Dinsdag 14
februari 1956 Het weer: strenge vorst Het ijs: hobbelig |
Jeen Nauta Anton Verhoeven Jan van der Hoorn Aad de Koning Maus Wijnhout |
8 uur en 46 min. d.z.t. d.z.t. d.z.t. d.z.t. |
| 12de | Vrijdag 18
januari 1963 Het weer: strenge vorst, stuifsneeuw Het ijs: slecht en veel scheuren |
Reinier Paping | 10 uur en 59 min. |
| 13de | Donderdag 21
februari 1985 Het weer: lichte dooi Het ijs: redelijk tot goed, nat |
Evert van Benthem Lenie van der Hoorn |
6 uur en 46 min. 7 uur en 33 min. |
| 14de | Woensdag 26
februari 1986 Het weer: goed Het ijs: redelijk tot goed |
Evert van Benthem Tineke Dijkshoorn |
6 uur
en 55 min. onbekend |
| 15de | Zaterdag
4 januari 1997 Het weer: zeer koud Het ijs: redelijk tot goed |
Henk Angenent Klasina Seinstra |
6 uur en 49 min. onbekend |
| 16de |
|
het kon terecht niet ! |
Uitleg:
Voor mijn vergelijking heb ik de vorstperiode 1996-1997 met op 4 januari
1997 de
Elfstedentocht
genomen,
aangezien deze periode veel overeenkomst had met de afgelopen
vorstperiode.
Ook viel er toen
wat sneeuw, met
vele dagen een sneeuwdek van 2 á 3 cm. en ook
zonnig met
ook keihard zwart ijs.
Ik ben uitgegaan van mijn
weerstation Leeuwarden omdat dat
ongeveer
een
gemiddelde is van
Friesland ten opzichte van de route van de
Elfstedentocht.
In 1997 werd
na 16 dagen
vorst, vanaf de eerst ijsdag
op
20 december, op
4 januari een
vorstgetal bereikt van
83.5 graden.
Vorstgetal is maximum-
en minimum temperatuur opgeteld
en
gedeeld door twee =
per dag
gemiddeld 5.2
graden "vorst".
De afgelopen vorstperiode 2012
heeft een
vorstgetal van
74.7
graden opgeleverd. Vanaf
de eerste ijsdag
30 januari t/m
12 februari is 14 dagen.
74.7 graden
gedeeld
door 14 = 5.3 graden "vorst".
De 83.5 graden van
toen die theoretisch nodig
was om de
tocht door te laten
gaan, gedeeld door het gemiddelde
van
nu 5.3 = 16 dagen.
30 januari was de
eerste ijsdag van de afgelopen vorstperiode +16 dagen
= 14 februari 2012 = DOOI! Waarbij
nog opgemerkt dat in 1997 de "vorst" 0.1 graden
gemiddeld
minder per dag was dan
in de afgelopen vorstperiode. Verder was er op
29 december 1996 een
kortstondige dooi-inval met +3.2 graden, lichte
regen en ijzel die de
volgende dag met sneeuw
werd afgeslagen en er volgden daarna nog vier dagen met matige
tot
strenge vorst tot aan de
tocht. Dit ontbrak er nog net aan bij de afgelopen
vorstperiode.
Conclusie: Als
vermoedelijke datum
ingehaald was dan had het theoretisch mogelijk geweest,
als deze datum voor ons uit
was blijven schuiven of verder in de toekomst was komen te liggen,
dan was het ook theoretisch niet mogelijk
geweest en uiteraard niet meer na de doorzettende
dooi! Achteraf
bezien heeft het Elfstedenbestuur een goede, maar voor velen een iets te
vroege,
eindbeslissing genomen.
Weerman Siep de Boer, 15 februari 2012.
Elfstedentocht-winnaressen
eindelijk officieel erkend
als winnaressen van de vrouwenwedstrijd
Het heeft even geduurd, maar de
laatste drie winnaressen van de Elfstedentocht zijn
maandagavond officieel
erkend als winnaressen van de vrouwenwedstrijd. Dat gebeurde aan
het einde van het
tv-programma M, op NPO1. Wiebe Wieling, voorzitter van de
Elfstedentocht,
hoopte dat zijn koninklijke vereniging nu eindelijk iets
recht had gezet. ,,Want jullie
prestatie’,
vertelde hij aan Klasina
Seinstra (winnares in 1997), Tineke Dijkshoorn (1986) en
Lenie van der Hoorn (1985), ,,is net zo fantastisch als de overwinningen
van de mannen.’’
Tot aan 1997 was de Elfstedentocht
alleen een wedstrijd voor mannen. Nadat Seinstra toen in
een
sprint
Gretha Smit had geklopt, besloot de Elfstedenvereniging de vrouwen bij
een
eerstvolgende
editie een eigen wedstrijd te geven. Bij
die gelegenheid (wanneer hangt van de
winter af) zullen de
vrouwen een
kwartier later aan hun race beginnen dan de mannen.
In alle voorgaande
edities
startten beide geslachten nog tegelijkertijd.
Oprecht blij
,,Ik gun het die meiden van nu zo’’, zei Seinstra in de tv-show.
,,Niet alleen de
marathonschaatssters, maar alle schaatsers. Ik besef
echt dat ik ongelooflijk veel geluk heb
gehad dat ik een Elfstedentocht heb mogen rijden. Dat is nu, 24 jaar
later, eigenlijk
onvoorstelbaar.’’
Seinstra uit Sintjohannesga, was in
1997 28 jaar en zwanger toen ze de
200 kilometer lange race won.
Wieling was gisteravond oprecht blij
dat het drietal vrouwen in het zonnetje werd gezet op een
voor
de
Elfstedenvereniging historische dag. Op 18 januari 1963 werd volgens de
insiders door
barre
weersomstandigheden de zwaarste Elfstedentocht ooit
verreden. Reinier Paping won die
zogenoemde ‘Hel van ‘63’.
Verleden niet terugdraaien
,,Als Elfstedenvereniging zaten wij
hier ook wel een beetje mee’’, vertelde Wieling. ,,Wij kunnen
het
verleden niet terugdraaien, dat is geweest. Maar nu willen we nu niet
langer achterblijven.
We willen
jullie toch een beetje
huldigen.’’ Wieling had voor alle drie een oorkonde meegenomen
met
daarop
het jaar waarin ze als eerste vrouw finishten. Daarnaast kregen
de dames een
stijlvolle vaas in de
vorm van het Elfstedentochtparkoers
uitgereikt.
En als klap op de vuurpijl
krijgen alle twaalf vrouwen die ooit
als eerste vrouw de finishlijn in
Leeuwarden passeerde een
naamsvermelding op het monument voor de Elfstedenschaatshal,
maakte
Wieling bekend.
,,Op de achterkant staan de namen van alle winnende
mannen gegraveerd.
Jullie komen op de
voorkant. Het wordt echt tijd
vrouwen een echte plek te geven. Ik hoop dat we
hiermee het
verleden een
beetje recht zetten.’’
Bron: Leeuwarder courant
Een ijsfraude uit februari 1986
Sneek. - De rijkspolitie in
Friesland heeft een arrestatie verricht in de affaire van het te zwakke ijs
in de provincie. De zaak kwam aan het rollen toen ijsmeester Kroes in Littenseradiel de dikte van
het ijs van de Zwette wilde laten opmeten. Het
viel hem daarbij op dat de structuur van de lichte
sneeuwlaag op het
(slechte)ijs afweek van de normale kristalvormen. Het spul wilde ook niet
smelten in de hand. Onderzoek in het gerechtelijk laboratorium van Scharnegoutum bracht aan
het licht dat de Zwette in de omgeving van de
Weidumerbrug over een groot oppervlak was
bewerkt met strooizout.
Achterdocht rees toen elders op de route, bij de eilandjes van
Langerhans
tussen Oude Lije en Wier, een reeks zeer grote, vrijwel cirkelvormige wakken
werd
aangetroffen. Een assistent van Kroes vond even later in een rietkraag
een nog warme
kettingzaag. Een groot aantal open plekken en gapende wakken
bij Sneek ("Half Sneek ligt nog
open"), had voorzitter Sipkema van de
Elfstedenvereniging iets eerder nog gezegd, deed voor de
ijsmeester en zijn
mannen de deur dicht. Want toen vlak bij één der wakken een pneumatische
hamer werd gevonden, een instrument waarmee doorgaans beton en asfalt wordt
opengebroken, besloot Kroes de politie in te schakelen. Die formeerde
onmiddellijk een Speciaal
Team. Een politiehelikopter nam nog geen uur later
op de Luts bij de Galamadammen een man
waar, die met een hete-luchtkanon
trachtte het ijs te laten smelten. Na aanhouding bleek het om
de 27-jarige
veehouder Evert van B. uit Sint-Jansklooster te gaan.
De man verklaarde tot
de
vernieling te zijn gekomen, omdat hij het niet kon verkroppen dat Reinier Paping een dikke
twintig jaar met zijn Elfstedenoverwinning heeft kunnen
pronken, terwijl hij zelf nu de kans liep
die titel na een jaar al te kunnen
verliezen. De politie wilde niet verder op de achtergronden en
de
identiteit
van de verdachte ingaan. "Een diep menselijke tragedie" aldus ir. Sipkema,
zijn
stropdas
schikkend voor het journaal van 8 uur, waarin hij het
geheime plan voor een
Friese Elf steden
kunstijsbaan zou onthullen.
Weer Servicedienst Leeuwarden/Wytgaard bron:
Con Tuyl.